Oι Ερυθρές ήταν πόλη των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας στην χερσόνησο της Ερυθραίας. Σύμφωνα με τον Παυσανία χτίστηκε αρχικά από Κρήτες με αρχηγό τον Έρυθρο, γιο του Ραδάμανθυ ( που κατά την μυθολογία ήταν ήρωας της Κρήτης , ένας από τους γιούς του Δία και της Ευρώπης, αδελφός του Μίνωα και του Σαρπηδώνα ). Οι Κρήτες εκδιώχθηκαν στην συνέχεια από τους Ίωνες που μετανάστευσαν στην περιοχή τον 11ο αιώνα π.Χ. περίοδο του πρώτου Ελληνικού αποικισμού. Σύμφωνα με τον Στράβωνα αρχηγός των Ιώνων ήταν ο Κνώπος, νόθος γιος του μυθικού βασιλιά της Αθήνας Κόρδου. Ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις της Ιωνίας που συμμετείχαν στο Κοινό των Ιώνων.
Πάνω στα ερείπια των Ερυθρών χτίστηκε το χωριό Λυθρί που το όνομά του είναι παραφθορά του αρχαίου. Ερυθραί Ερυθρί Ρυθρί Λυθρί. Οι τούρκοι σήμερα το αποκαλούν Ιλντιρί, παραφθορά του Λυθρί μιά και δεν υπάρχει στη γλώσσα τους το θ

Μετά τον 12ο αιώνα οι έλληνες της Μ. Ασίας άρχισαν να αραιώνουν λόγω των μαζικών εξισλαμισμών. Τον 18 ο – 19 ο αιώνα ενισχύθηκαν οι ελληνικοί πληθυσμοί με μεταναστεύσεις από τον ελλαδικό χώρο. Στην περιοχή του Λυθριού εγκαταστάθηκαν Κρητικοί, Χιώτες και άλλοι. Πολλά ονόματα Λυθριανών είναι Κρητικά και άλλα δείχνουν καταγωγή από την Εύβοια. Η προφορά τους θύμιζε τα Χιώτικα αλλά και ο μπάλος που ήταν ο κύριος χορός του χωριού δείχνει και νησιώτικες καταβολές .

Το 1914 έχουμε εγκατάσταση Μουσουλμάνων στα παράλια ανάμεσά τους και των Τουρκοκρητικών. Αυτοί οι πληθυσμοί υποκινούνταν από την Τουρκική κυβέρνηση κατά των ελλήνων. Η επικείμενη είσοδος της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ήταν πρόσχημα για να εκδιώξει τους Έλληνες τον Μάιο του 1914 με την καθοδήγηση των συμμάχων τους Γερμανών ώστε να εκκενωθεί η περιοχή απέναντι από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου για στρατιωτικούς λόγους. Άρχισε μια ανθελληνική εκστρατεία του τύπου, καταπίεση και εξαναγκασμός των Ελλήνων για δήθεν «εκούσια» μετανάστευση, λεηλασίες, δολοφονίες. Μετατοπίσεις πληθυσμών έγιναν και από τις ακτές στο εσωτερικό της Μ. Ασίας. Μια μορφή καταπίεσης ήταν τα Αμελέ ταμπουρού(τάγματα εργασίας) για άνδρες άνω των 45 ετών όπου πολλοί πέθαναν από πείνα, κακουχίες, αρρώστιες. Είχαμε κύμα φυγής προς την Ελλάδα(πρώτος διωγμός). Τότε ο παππούς Ιωάννης γιός του ιερέα του Λυθριού Κωσταντίνου Στριμπούλη εξαδέλφου του Ανδρέα Συγγρού και η γιαγιά Ουρανία με τα παιδιά τους κατέφυγαν στον Πειραιά στα Μανιάτικα. Στο διωγμό γεννήθηκε η μητέρα μου Αγγελική. Κάποιες αδελφές της γιαγιάς πήγαν τότε στην Κρήτη και αδέλφια του παππού στο Κιάτο Κορινθίας.

Τα 1919 γίνεται η απόβαση του Ελληνικού στρατού και επιστρέφουν οι εκτοπισμένοι. Η οικογένεια μας επιστρέφει στο Λυθρί που το βρίσκει ρημαγμένο(σπίτια χωρίς πόρτες και ταβάνια, κτήματα που είχαν ρημάξει) και ξεκινά τη ζωή από την αρχή. Οι Λυθριανοί στρατεύτηκαν και υπηρέτησαν μέχρι την κατάρρευση του μετώπου στον ελληνικό στρατό. Ανάμεσα τους και οι θείοι Αντώνης Στριμπούλης και Αντώνης Νικάκης. Το 1922 με την κατάρρευση του μετώπου η οικογένεια περνά απέναντι στην Χίο και μετά περιπέτειες καταλήγει στην επαρχία Σητείας. Φυγή με φόντο τις φλόγες του πολέμου την τραγωδία του ξεριζωμού και ένα μυθιστορηματικό φλογερό ειδύλλιο ανάμεσα στην μεγαλύτερη αδελφή της οικογένειας και ένα κρητικό βαθμοφόρο της ελληνικής χωροφυλακής. Άλλοι χάθηκαν άλλοι σκόρπισαν σαν τα πουλιά και κατέληξαν αλλού. Ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων του Λυθριού ήρθαν στην Αττική και δημιούργησαν μαζί με άλλους πρόσφυγες από την χερσόνησο της Ερυθραίας την Νέα Ερυθραία. Εδώ τα τελευταία χρόνια ξαναέχτισαν τον ναό της Αγίας Ματρώνας.

Αυτό το μπλόγκ είναι ένας φόρος τιμής στους Προγόνους που έζησαν στις Ερυθρές στη συνέχεια Λυθρί και τα κόκαλά τους είναι σκορπισμένα σε αυτήν την ιερή γη και στη μνήμη αυτών που έζησαν την τραγωδία του ξεριζωμού όπως η γλυκεία μου μάνα




Erythrai was built on the west side of the peninsula of Erythraea near the westernmost point of Asia Minor.
According to Pausanias, the city was originally built by Cretans, led by Erythros son of Radamanthys (who according to mythology, was a hero of Crete, one of the sons of Zeus and Europa, brother of Minos and Sarpidon). In the years ahead
in the 11th century BC, during the period of the first Greek colonization immigrated Ionians established here . According to Strabo leader of the Ionians was Knopos, illegitimate son of the legendary king of Athens Kordos

The city was one of the twelve cities of Ionia, who participated in the Common of Ionians
Upon the ruins of Erythrai was built the village of Lithri whose name is a corruption of the ancient

After the 12th century, the Greeks of Asia Minor began to thin due to massive islamization. In 18th - 19th century the Greek populations were strengthened with migrations from other parts of Greek peninsula and islands.

In 1914 were installed in the shores of Asia Minor muslims from Balkans. These people were motivated by the Turkish government against the Greeks. The imminent entry of Turkey in the First World War was a pretext to expel the Greeks in May 1914 under the guidance of the allies of Turks the Germans in order to evacuate the area near the eastern Aegean islands for military purposes. An anti-Greek campaign started in the turkish press, they increased the oppression and they forced the Greeks supposedly “voluntary” to migrate in a orgy of looting and murders. Shifts in population were from the coast to the interior of Asia Minor. One form of oppression was Amele Taburu (work orders) for men over 45 years where many died of hunger, suffering, sickness. It was in those “work orders” where hundred of thousand Greeks and 1,5 million Armenians were lost. We hade a wave of flight to Greece (first persecution). Then my grandfather and grandmother with their children fled to Piraeus . During the persecution was born my mother. Some sisters of grandmother then went to Crete and brothers of grandfather to Kiato Corinth.

In 1919 we have the landing of the Greek army for the liberation of Asia Minor and with it returned the displaced. Our family came back in Lithri finding it ravaged (houses without doors and ceilings, ravaged farms, looted churches) and starts their life again. Men of Lithri as of other parts of Asia Minor joined and served until the collapse of the front in the Greek army. Between them two uncles. In 1922 after many errors in Greek strategy and because of the betrayal of our former allies the Anglo-Franks who abandoned us when Kemal gave them what they wanted (Petrols in Mosule etc.) , the front was collapsed .

Avoiding the persecutions greek populations run to the near islands in order to be saved and from there ware landed on the main Greece. With them my family passed first through the island of Chios and finally ended after many adventures in Crete in the province of Sitia. An adventure having as a background the flames of war, the tragedy of uprooting and a fiery fictional romance between the older sister of the family and a Cretan rank of Greek gendarmerie. Others were lost others scattered like birds and led elsewhere. A large number of Lithrians were landed in Attica and established with other refugees from the peninsula of Erythraea, in an area near Athens giving to the new settlement the name New Erythrea. There resently they built the church of St. Matrona.

In Lithri called Ildiri after 1922 were established Balkanians ancestors of Christians convertors to Islam. The churches were demolished under an organized plan by turkish government to destroy the Greek presence, and now are remaining only some ruins.

This blog is a tribute to my Ancestors who lived in Erythrai- Lithri whose bones are now scattered in this holy land, and in memory of those who suffered the tragedy of uprooting as my sweet mother.



Ερυθρές –Λυθρί
Μετάφραση από το άρθρο: In Search of Roots: The Lost Hellenic Communities of Tsesme Province, της Κατερίνας Τσούνη στην εφημερίδα της ομογένειας της Αμερικής Greek News 19 Ιανουαρίου 2009 :
Ήταν γνωστό σαν Λυθρί στους βυζαντινούς χρόνους και ήταν ένα μικρό χωριό. Έχει βυζαντινά και ελληνικά ερείπια. Η ελληνική ιστορία του χωριού φαίνεται να έχει τελειώσει τον 13ο αιώνα, όταν η επισκοπή των Ερυθρών μεταφέρθηκε στον Τσεσμέ. Από τον 17ο αιώνα, το χωριό επανιδρύθηκε. Στα 1900, υπήρχαν 1535 άτομα. Το 1921, ένα χρόνο πριν από τη μικρασιατική καταστροφή, οι κάτοικοι του χωριού αριθμούσαν 1800 άτομα. Η εθνοτική σύνθεση ήταν Έλληνας Ερυθραίοι μετανάστες από τη Χίο και την Κρήτη. Ο ναός τους του Αγίου Χαραλάμπου είναι υψηλά σε ένα λόφο δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο των Ερυθρών. Η εκκλησία της Αγίας Ματρώνας του 17ου αιώνα είναι σε μια κοντινή κορυφή. Κατά τον Στεφανίδη «Λειτουργούσαν στην πόλη ένα σχολείο αρρένων των 60 μαθητών και ένα σχολείο θηλέων σαράντα μαθητών ». Η κοινότητα των εμπόρων του Λυθριού έστειλε τους καλύτερους μαθητές τους στο εξωτερικό για τις προηγμένες σπουδές στη Μασσαλία και στην Πράγα . Οι χωρικοί ήταν πλούσιοι και είχαν τα μέσα για να στείλουν τη νεολαία τους στο εξωτερικό για σπουδές.
Είχαν πολλά ξωκλήσια στα χωράφια, όπου καλλιεργούνται βαμβάκι, το σιτάρι και καπνό, λουλούδια, αμυγδαλιές και ελιές, αμπέλια είχαν επίσης κεραμικά και αλιευτικές επιχειρήσεις . Οι απόγονοί τους είναι στη Χίο, τις Οινούσσες και τη Νέα Ερυθραία Αττικής. Το σημείο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι νησιώτες του Αιγαίου είχαν μια συνεχή κίνηση κατοίκησης και εμπορίου με τη Μικρά Ασία. Έχτισαν εκεί παροικίες και έζησαν για λόγους εργασίας. Επέστρεψαν στα νησιά τους, όταν το έργο περατώνεται.
Οι θερινές εξοχικές κατοικίες των κατοίκων της Κάτω Παναγίας ήταν στις Ερυθρές, το σημερινό Ildir

Ένας σημαντικός χώρος στο αρχαιολογικό μουσείο της Σμύρνης είναι αφιερωμένος στην αρχαία πόλη Ερυθρές. Ευρήματα από πρόσφατες ανασκαφές περιλαμβάνουν κεραμική, μικρές προσφορές σε χαλκό και ελεφαντόδοντο από το 670 - 545 π.Χ. Τα αγάλματα από ελεφαντόδοντο είναι Κρητικού και Ροδιακού στυλ. Ένα γλυπτό κόρης βρέθηκε. Είναι ένα από τα πρώτα παραδείγματα ενός μεγάλου μαρμάρινου γλυπτού από τους αρχαίους χρόνους. Ο Παυσανίας είπε ότι οι Ερυθρές χτίστηκαν από Κρητικούς και κατοικήθηκαν από Λύκιους, Κάρες και Παμφύλιους. Η πόλη καταστράφηκε από τους Πέρσες, μετά τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. Διοικήθηκε από τον 9ο αιώνα π.Χ. από την Αθήνα. Γκράφιτι σε μια κούπα είναι από τον 6ο αιώνα π.Χ. και δείχνουν ότι οι προσφορές ανήκαν στο Ναό της Αθηνάς Πολιάδος . Οι μικρές μπρούντζινες φιγούρες λιονταριών είναι από το πρώτο μισό του 6ου αιώνα π.Χ.. Μοιάζουν με το μεγάλο άγαλμα του λιονταριού από το Bayindir που βρίσκεται στο Μουσείο της Σμύρνης. Τα μικρά ευρήματα είναι τα πρώτα Ιωνικά δείγματα τύπου λιονταριού, που χρησίμευσαν ως μοντέλα για τους Ετρούσκους καλλιτέχνες (πρώιμους Ιταλούς). Τα τεχνουργήματα είναι από μια τομή στην κορυφή της Ακρόπολης των Ερυθρών .

Ο Ηρόδοτος αναφέρει στην Ιστορία του, ότι "ο Ναός της Αθηνάς Πολιάδος στις Ερυθρές ήταν γνωστος στον αρχαίο κόσμο για τις περίφημες ιέρειες γνωστές σαν η Σίβυλλα." Σύμφωνα με την ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία, ήταν γυναίκες με την δωρεά των προφητικών δυνάμεων εκ μέρους του θεού Απόλλωνα. Η Ερυθραία Σίβυλλα ζωγραφίστηκε από τον Μιχαήλ Άγγελο από το 1508 - 12 σε μια τοιχογραφία από το παρεκκλήσι Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό. Η πιο διάσημες Σίβυλλες ήταν αυτές των Ερυθρών και της Κύμης …….. κοντά στη Νάπολη της Ιταλίας. Η Ερυθραία Σίβυλλα πούλησε τα Σιβυλλικά βιβλία στον Ταρκίνιο τον τελευταίο βασιλιά της Ρώμης, τα οποία στεγάστηκαν στο ναό του Δία στο λόφο του Καπιτωλίου στην Ρώμη.

Erythrae –Lithri
From the article : “The lost Hellenic Communities of Tsesme province” by Catherine Tsounis in the Greek-American weekly newspaper Greek-News. January 19, 2009:

It was known as Lithri in Byzantine times and was a small village. It has Byzantine and Greek ruins. The Greek history of the village appeared finished in the 13th century, when the diocese of Erythrae was transferred to Tseme. From the 17th century, the village was reestablished. In the 1900ʼs, there were 1535 persons. In 1921, one year before the Asia Minor catastrophe, the villagers numbered 1800 persons. The ethnic composition was Greek Erythraean, immigrants from Chios and Crete. Their church of Saint Haralambos is high on a hill next to the archaeological site of Erythrae. The 17th century church of Agia Matrona is on a nearby peak. “A boyʼs school of 60 students and girlʼs school of forty students operated in the town,” said Stefanides. The merchant community of Lithri sent their best students overseas for advanced studies in Marseilles and Prague. The villagers were wealthy and had the means to send their youth overseas for study. They had many country chapels in the farm fields, where they cultivated cotton, wheat and tobacco, flowers, almond and olive trees, grape vineyards, ceramics and fishing industries. Their descendants are in Chios, Oinousses and Nea Erythrae in Attica. The point that must be stressed is that the Aegean islanders had a constant movement of habitation and trade with Asia Minor. They built colonies and lived there for work purposes. They returned to their islands when their work terminated.
In Erythrea were the summer home residences of people of the village Kato Panagia todays Tsiflik

A significant space is dedicated from the ancient city of Erythrae in the Izmir archaeological Museum. Findings from recent excavations include pottery, small offerings in bronze and ivory from 670-545 B.C. The ivory statues are of Cretan and Rhodian style. A Korean sculpture was found. It is one of the first examples of a large marble sculpture from Ancient times. Pausanias said Erythrae was built by Cretans and inhabited by Lycians, Carians and Pamphylians. The city was destroyed by the Persians after the mid 6th century B.C. It was ruled from 9th century B.C. by Athens. Graffiti on a bowl is from 6th century B.C. indicate the offerings belonged to the Temple of Athena Polis. The small lion figurines in bronze are from the first half of 6th century B.C. They resemble the large Lion statue from Bayindir that is in the Stoneworks Museum of Izmir. The small findings are the earliest Ionian examples of a lion type, that served as models for Etruscan artists (early Italians). The artifacts are from a trench on top of the Erythrae Acropolis.

Herodotus states in his History that “the Temple of Athena Polias at Erythrae was famous in the ancient world for their famous priestesses known as the Sibyl.” According to Greek and Roman mythology, they were women bestowed with prophetic powers by the God Apollo. The Erythaean Sibyl was painted by Michaelangelo from 1508-12 in a fresco from the Sistine chapel, Vatican. The famous Sibyls were the Erythraean and the Cumaean Sibyl who presided over the Apollonian oracle at Cumae, a Greek colony located near Naples, Italy. The Erythraean Sibyl sold the Sibylline books to Tarquin, the last King of Rome, that were housed in the Temple of Jupiter on Capitoline Hill in Rome.





Τετάρτη 2 Φεβρουαρίου 2011

Ένας φλογερός έρωτας, η φυγή από το Λυθρί και η ιστορία ενός μπαούλου. A passionate love, the escape from Lithri and the story of a trunk

Μανώλης και Σταματία. Ένας μεγάλος έρωτας στο Λυθρί. Manolis and Stamatia . A grate romance in Lithri



Οι Λυθριανοί  γύρισαν μαζί με τον ελληνικό στρατό μετά τον πρώτο διωγμό και ξεκίνησαν την ζωή τους στο χωριό από την αρχή. Στο Λυθρί υπήρχε τμήμα χωροφυλακής. Εκεί υπηρέτησε για κάποιο διάστημα  ο Μανώλης Σκαρμαλιωράκης  από το Παλαίκαστρο Σητείας  που είχε αγαπήσει την μεγαλύτερη κόρη της οικογένειας τη Σταματία.
Στην μέση του χωριού είναι η βρύση του Πουλακιού. Εδώ σε αυτή την πλατεία όταν γύρισαν γύρω στο 20 οι Λυθριανοί που είχαν διωχτεί κατά τον πρώτο διωγμό (το 1914), είχε στηθεί γραφείο όπου περνούσαν για να απογραφούν.Ανάμεσα στους υπεύθυνους αυτού του γραφείου ήταν ο Μανώλης ο χωροφύλακας. Εδώ γνώρισε και ερωτεύτηκε τη Σταματία.
Όπως θυμόταν η μητέρα μου :
Ο Μανώλης ήταν τρελά ερωτευμένος με την αδελφή μου. Ερχόταν τα βράδια στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής (απέναντι από το σπίτι μας ) από κάτω και έβαζε δυο πέτρες μεγάλες τη μια πάνω στην άλλη για να ψηλώσει και ακουμπούσε το σαγόνι του στο μπεντένι(στηθαίο). Στεκότανε απέναντι από το σπίτι. Ήτανε εκεί όλη τη βραδιά μπας και θα ’βγαινε να τη δει και αυτή δεν έπαιρνε είδηση. Φεύγοντας από κει έβαζε μια πέτρα όσο ήταν το κεφάλι του ώστε την ημέρα να την βλέπουνε και τη νύχτα να περνούν το κεφάλι του για την πέτρα".
Όπως έλεγε η κόρη του :
Η γιαγιά μας είχε ένα αδελφό τυφλό το Γιάννη. Αυτός έπαιζε μαντολίνο και έλεγε τραγουδάκια. Του είπε η μάνα μου : 

-Θείε θα  ήθελα να μου πεις κι εμένα ένα τραγουδάκι που αγαπώ ένα Κρητικό. Λέει : 
-Ο Κρητικός που αγαπάς είναι μοναχογιός ; Λέει : 
-Όχι δεν είναι μοναχογιός , τέσσερα παιδιά ’χει η μάνα του μα είναι πρωτογιός . 
Εκεί τα γαρέφαλλα τα λέγανε μοσχοκάρφια. Της λέει : θα σου πω μια : 

Μοσχοκαρφεμπογάτε μου και λαμπαδοχυτέ μου 
και πρωτογιέ της μάνας σου και σύντροφε δικέ μου 

Όμως το  μέτωπο κατέρρευσε και  άρχισε ο ξεριζωμός

 
Όπως  αφηγούνταν η μητέρα μου από τις παιδικές αναμνήσεις της :           

Μετά όμως όλα τελειώσανε. Λένε :  
Απέξω στα Καράμπουρνα είναι οι Τούρκοι δηλ. όπου να ’ναι θα μπούνε  στο χωριό μας και τότε όρμισε ο κόσμος και φεύγανε. Όλες οι βάρκες ήτανε γεμάτες. Βάρκες καΐκια όλα. Είχα δει άνθρωπο που είχε μπει σε μια σκάφη και κράτα την παλάμη (φτυάρι) και φτυάριζε  από δω κι από κει τη θάλασσα για να φτάσει στο νησί . Άλλος είχε μια δέσμη –τα ’δα με τα μάτια μου-ξυλεία πως είναι οι δέσμες με το τσέρκουλο δεμένες από δω κι από κει και είχε καβάλα την ξυλεία και παλάμιζε να φτάσει στο νησί. Όπου φύγει φύγει με ότι μέσο μπορούσε ο καθένας ακόμα κολυμπώντας.


Τα νησάκια  απέναντι από το Λυθρί που στην αρχαιότητα λεγόντα Ίπποι. The islets opposite Lithri . In antiquity were called Hippi (horses)

O Μανώλης υπηρετούσε στον Τσεσμέ. Μέσα σ’ αυτή την ανεμπουμπούλα τους είπε ο αρχηγός τους ότι από σήμερα είστε πολίτες απολυμένοι δεν υπηρετείτε πια κι όποιος μπορεί να πάει όπου θέλει να σωθεί. Πάντα ρωτούσε και μάθαινε την παραμικρή λεπτομέρεια για το που είναι η καλή του και που βρίσκεται .
Φεύγει και πάει στη Χίο και παίρνει ένα καΐκι μεγάλο και πάει στο νησί  τη βρίσκει και της λέει :
-Μας απολύσανε να πάμε στα σπίτια μας και φεύγω για την Κρήτη.  Πέρασα να σε πάρω αν θες. Εγώ φεύγω και με χάνεις για πάντα. Θες να ’ρθεις να σε πάρω να πάμε στην Κρήτη και είναι λόγος να βρούνε και οι δικοί σου μια αποκούμπιση να ’ρθουνε μετά και αυτοί;
Την σύβασε και την πήρε. Λένε στα κορίτσα :
-να πείτε στους δικούς  μας άμα θα ’ρθουνε  πως ο  Μανώλης ο χωροφύλακας ήρθε και την πήρε τη Σταματία και πάμε στη Χίο και τους περιμένουμε .
Φτάνουμε εμείς λένε τα νέα της μάνας μου και άρχισε και έκλαιγε:
-Ώφου το παιδί μου  και που θα μου το πάει.
Πώς να φύγουμε από το νησί και ποιος να ’ρθει να μας πάρει που βγήκε στο νησί όλο το χωριό και μέσα στον ίδιο κόλπο είναι ένα πολεμικό καράβι το Κιλκίς και βομβαρδίζει έξω από τα Αλάτσατα για να μην μπουν οι Τούρκοι μέσα και αυτοί είχανε μπει και λεηλατούσαν !  Θυμούμαι όπως ρίχνανε προβολείς και φοβούμαστε εμείς τα παιδιά και μας έλεγαν
-σηκωθείτε σηκωθείτε μην κρύβεστε .
Να μας δούνε δηλαδή πως είμαστε Έλληνες να μην μας ρίξουν. Κάτσαμε πόσες μέρες. Οχτώ έως δέκα μέρες ίσως

 Θωρηκτό Κιλκίς. Βattleship kilkis


Κανείς δεν μπορούσε να μας-ε πάρει .Ύστερα στείλανε από τη Χίο καράβι και μας πήρανε και μας βγάλανε στη Χίο  

Η φυγή στο νησί και από εκεί στη Χίο όπως την θυμάται από αφηγήσεις της μητέρας της Σταματίας η κόρη της Ελενίτσα Τσαντάκη( αφήγηση με την χαρακτηριστική διάλεκτο της Σητείας Κρήτης) :

Όταν φύγανε (ο πατέρας μου με τη μάνα μου) επήρανε δυο μπαούλα και την ήβγαλε σε ένα νησί και ήτανε μοναχή στο νησί και  τσοι υπόλοιπους  τσοι είχανε πάρει και  ήτανε σε άλλο νησί. Είχε μείνει με δυο γειτόνισσες στο νησί και κάθουντανε τρεις μέρες  εκεί  χωρίς νερό χωρίς φαΐ στη μέση στα μπαούλα. Και περνούσανε καΐκια και κρυβότανε. Ύστερα πήγε ο πατέρας μου στην Χίο και εγύρισε και δεν την βρήκε και λέει θα γυρίσω πίσω. Τσοί ’βγαλε το καΐκι και γύρισε να πάρει άλλους.  Τσοί ’βανε στο καΐκι να φύγουνε απ’ το χωριό να τσοι πάρει να μην τσοι σφάξουνε οι Τούρκοι –γιατί άμα τα προλαβαίνανε οι Τούρκοι τα κακοποιούσανε και πέφτανε στο πηγάδι μέσα τα κορίτσα και πνιγότανε. Προκειμένου λέει να πέσουμε στο πηγάδι μας πήρε ( ο Μανώλης ο Σκαρμαλιώρος ) και μας ήβαλε στο καΐκι με κάμποσα κορίτσα –ότι βρίσκανε βάνανε –και ήτανε εκεί τρεις μέρες. Σαν ήφταξε στη Χίο και δεν την βρήκε τως είπε :
-Θα γυρίσω πίσω να πάω να τη βρω γιατί θα να ’ναι σε κάνα νησί.
-Μην πας Σκαρμαλιώρε μέσα στους Τούρκους για θα σε σκοτώσουνε .
Και γύρισε πίσω και όταν  επερνούσανε λέει από το νησάκι μπροστά τονε γνωρίσανε οι φίλες τση και του φωνιάζανε:
-Μανώλη ,Μανώλη, έλα κι εδώ είναι κι η Σταματία.      
Μετά φτάσανε στον Πειραιά.  Ο πατέρας μου είχε πάει να γεμίσει νερό αλλά από τον πολύ τον κόσμο άργησε να γεμίσει . Του έδωσε μια κρυστάλλινη κανάτα και την έφερε στον κόρφο του  σπασμένη από το συνωστισμό και μεσάτη νερό.  Εκαθότανε η μάνα μου πάνω σε ένα μπαούλο και πήγε κάποιος και της είπε : Δικό μου είναι το μπαούλο και πήγε να της το πάρει. Σαν εγύριζε του φώναξε : Μανώλη, Μανώλη, έλα για δα πάρουνε το μπαούλο. Και του λέει ο πατέρας μου : Να το ανοίξουμε να δούμε τα πράματα και αν είναι δικό σου θα το πάρεις αν είναι δικό μας  και κάνεις τόση φασαρία αμέσως θα σε σκοτώσω (διότι ήτανε χωροφύλακας και βάστα μπιστόλι). Μόλις τ’ ανοίξανε και το είδε ο άλλος αμέσως εξαφανίστηκε. Όταν ήρθανε φέρανε μια κανάτα και μια λάμπα  που εγώ τα μοίρασα στα παιδιά μου. 
Στον Πειραιά επήγε ο πατέρας μου στο φούρνο να πάρει ψωμί. ( σημείωση : μάλλον θα δίνανε δωρεάν στους πρόσφυγες ).Το πετούσανε κι όποιος προλάβαινε να παίρνει. Στο δρόμο άκουσε φωνές από ένα υπόγειο και μπαίνει μέσα και είδε το λοχαγό ντου που ξεψύχα από την πείνα και ήκοψε ντου ένα κομμάτι ψωμί και του το’ δωσε και το ’φαε  και με το ψωμί αυτό ήζησε. Μετά σμείξανε και του ’πε :
-Μανώλη αν δεν ήσουνα εσύ θα είχα πεθάνει από την πείνα. Επήε το άλλο κομμάτι τση μάνας μου και το ’φαε. Και βρήκε στο δρόμο και μια καρπούζα και την ήπηρε κι αυτή και τως την επήε και όντεν είδε λέει η μάνα μου την καρπούζα και την ήφταξε πάνω στο μπαούλο και την κόψανε με αυτή την καρπούζα ενεπήρανε που ’τανε σκασμένοι από τη ζέστη και τη στενοχωρία ντως . 
 


Εδώ θα πρέπει να πούμε για τον Μανώλη Σκαρμαλιώρο ή Σκαρμαλιωράκη από το Παλαίκαστρο Σητείας που υπηρέτησε στη Χωροφυλακή και στο Λυθρί  ότι ήταν ένας τολμηρός  και γενναίος  άνθρωπος και  μέσα στη φωτιά του πολέμου συνέβαλε και αυτός στην ασφαλή φυγάδευση αρκετών Λυθριανών και όχι μόνο της αγαπημένης του. Ένας από τους ανθρώπους που το όνομά του δεν πρέπει να ξεχαστεί.     
Ένα απλό μπαούλο έγινε η κιβωτός που μέσα του συγκεντρώθηκε ότι πρόλαβαν να πάρουν και να το σώσουν από τον κατακλυσμό της μικρασιατικής καταστροφής.
Εκεί μέσα έκρυψε και  τις λιγοστές εικόνες. Κάθε φορά που το άνοιγε η θεία πεταγόταν οι μνήμες από το Λυθρί. Σήμερα φυλάσσεται σαν ανεκτίμητο κειμήλιο από την οικογένειά της 

The people of Lithri  returned back  with the Greek army after the first persecution and started their lives in the village from the beginning. In Lithri was a gendarmerie station. There  served for a time  Manolis from Sitia of  Crete who  had loved Stamatia  the eldest daughter of the family.
In the middle of the village Lithri is Poulakis’ fountain. Here in this square when the exiled during 1914 Lithriani came back (about 1920 with the greek army), was a census bureau and the people were passing in order to be recorded.
As my mother told me :
Manolis the policeman was one of the responsibles for this bureau. There he saw Stamatia and fell in love with her . He was coming in the evenings in the court of the church and was putting two large stones one upon another, was touching his jaw at the parapet, stood opposite the house and was staying there all night in order to see her but she did not know anything. Leaving from there, he was putting a stone in the place that was before his head in order our family in the morning to think that the shadow at night was a stone and not his head.


As their daughter says :

Our  grandmother had a blind brother, Yiannis. He was playing mandolin and saying rhymes. My mother told him :
- Oh uncle can you tell me a song too  for a Cretan I love . He said :
-Is the Cretan that you are in love with him  the only son of his family ?
-No, he  is not the  only son.  His mother has four children but he is her  first son. He said : 
I'll tell you  a rhyme:
Oh you who have body like clove and like  candle
you who are the first son of your mother and my companion 

After everything was finished.
The front collapsed and  the uprooting started
. Here one of the thousand simple stories of the tragedy of Asia Minor's destruction called by turks as "war of independance"  in order to declare  the uprooting of Greeks from their home land after 3.ooo years. 

A story narrated by my mother Angeliki  from her childhood memories:

Then everything finished . They said:
Outside  Karabourna (in the north of Lithri) is now  the Turkish army  and will soon invade our village. Then people rushed to leave. All the boats were full. I had seen a man who had entered into a tub and was holding a shovel shovelling  here and there the sea in order  to reach the islands.  They were abandoning in panic the village  in any way  even swimming.
Opposite Lithri  are some islets. There  they had  landed  the girls of the  village in order to avoid raping by the Turks. There had come my sister Stamatia too.
Manolis served in Krini or Cesme. With the collapse of the front all were  dismissed. 
He goes to Chios,  takes a big boat  returns  to the  island finds her and says:
-We  go to our homes and i am leaving for Crete.
I came to take you with me if you want. I'm leaving and you will lose me forever.  Do you want to come with me to Crete?
 He convinced her and she left with him. They said to girls:
Tell our own people when they come here that we leave for Chios and  we will wait them there .
We had gone to the little  island too
But how to get out from  there and who would  come to take us? All village was landed here and in the same bay was  Kilkis a Greek  military ship that was bombing outside Alatsata  in order to prevent Turkish  army's invasion but the Turks had entered and were plundering the town! I remember that they were  throwing  projectors and we the children were scared  and  they were saying to us:  
Get up, get up do not hide.
In order  to see that we were Greeks and not bomb us.
We sat there a few days
Nobody could get us. Then they sent a boat  from Chios  and took and  landed us  in Chios

The flight to the island and from there to Chios as recalls E.T. from stories she heard from her mother

When  my father  left with my mother they  took two trunks. M
y father landed her on an island  where she stayed. The rest were landed in another island. She was left on the island with two neighbours and she stayed there for three days without water, without food, between the two trunks. Boats were passing and she was hiding. Then my father went to Chios and returned but he didn’t  find her and said : I  will turn back.  He  turned to get others.  He  put  them in  the boat  in order to  abandon the village  and  prevent their slaughtering  by the Turks, because if the girls were fallen in the hands of  Turks  they abused them so in order to escape raping  they were falling  into the wells and were drown.  


 In order not to  fall into the wells  he took  and put a few girls in the boat  and  brought them in an  islet where  they stayed  for  three days.
 When he  reached  Chios and didn’t  find her said to them:
- I will  go back to find her because she is in an islet.
Do not go within  the Turks because they will kill you told him .
He turned back and  when he  passed through the islet  her friends recognised him  and shouted:
- Emmanuel, Emmanuel, come,  and here is Stamatia .  .
After they arrived in Piraeus. My father had gone to bring water, but because the crowds he delayed his return. She  gave him  a brilliant pitcher and he returned keeping it  in his bosom broken by the rush and with little water. When he was for water my mother sat on a trunk and  someone came and said to her :  This trunk is mine  and he  wanted  to get it.   When she saw my father returning she shouted : Emmanuel, Emmanuel, come because they want to get the trunk. And my father came and  said : Let’s open it to see things and if are yours you will take it but  if  are ours  and you  are quarrelling for this i will instantly kill you (because he was a policeman and he was holding a  gun).  when they opened it and the other saw that was wrong,  he  promptly disappeared. When they came in Crete they brought a pitcher and a lamp too that I distributed them to my children.
In Piraeus, my father went into an  oven to get bread. ( it was shared to refugees ). They were  throwing it and  if you  were lucky  you could get a loaf .  When he was on the road  for return he heard voices from a basement. He  went inside and saw his captain who was dying from hunger. He cut a piece of bread and gave it to him who ate and  revived with this bread. Then when  he met him again he said:
Emmanuel, if you were not here , I would have died of hunger. He  took  the other half to  my mother and she ate that. He found on the street a watermelon and took it. My mother  put it on the trunk and cut off  and from  this they revived  while they were dying from the heat and the discomfort.

A simple trunk became  the Ark  inside of which were assembled  what they could take and save from the Noah's flood
the  Asia Minor’s disaster as her precious icons .
Every time that aunt  was opening  it, the memories from Lithri  were coming out . Today her family keeps it as a priceless heirloom

Ο φλογερός έρωτας μου έδωσε ιδέες για κάποιες μου συνθέσεις στις οποίες χρησιμοποίησα φιγούρες και θέματα από κλασσικούς πίνακες ενσωματώνοντας το ιστορικό μπαούλο και άλλα στοιχεία. The romance inspired me for some compositions using figures and themes from classical paintings





Ο Μανώλης αποβιβάζεται στο Λυθρί.Μια φανταστική μου απεικόνιση. Manolis landed at Lithri. The depiction is one of my compositions



Η τραγωδία του ξεριζωμού. The tragedy of uprooting




Το νησί Γούνι που αποβιβάστηκαν τον Σεπτέμβρη του 22 οι Έλληνες του Λυθριού και των άλλων χωριών για να γλυτώσουν από τις σφαγές. Σήμερα οι τούρκοι το αποκαλούν Karaada δηλαδή Μαυρονήσι. Τhe island Gouni where greeks of Lithri and of other near villages were landed during the uprooting of September of 1922 in order to escape the massacres of turks. Today turks call it Karaada meaning Black island

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου